Autorzy książki to doświadczeni pisarze non-fiction, niejednokrotnie już zajmujący się tematem Związku Radzieckiego. Ville Ropponen jest pisarzem, dziennikarzem i tłumaczem z rosyjskiego, a Ville-Juhani Sutinen poetą, pisarzem podróżującym po świecie i tłumaczem z angielskiego. Ich wspólna książka, wydana w marcu 2019 roku „Droga kości” została nominowana do nagrody literackiej Finlandia.
Idea książki jest prosta – dwóch fińskich pisarzy podejmuje się przedstawić czytelnikowi w przejrzysty sposób mroczną historię sowieckiego Gułagu i jednocześnie opowiedzieć o swoich podróżach do miejsc, gdzie ulokowane były niektóre z budzących grozę obozów.
Ville Ropponen i Ville-Juhani Sutinen o swoim dziele piszą we wstępie: „Niniejsza książka jest dziennikiem podróży, wędrówką po przemijających czasach i miejscach. W trakcie tej wyprawy kreślimy też obraz sowieckiego terroru i systemu obozów pracy przymusowej w Związku Radzieckim. Skupiamy się w szczególności na konkretnych śladach Gułagu, wciąż istniejących pozostałościach po obozach i związanej z nimi infrastrukturze”. Autorzy zauważają, że ich doświadczenia z tych podróży i wiedza czerpana z dzieł naukowych i literackich w naturalny sposób uzupełniały się wzajemnie. Jak sami mówią, nie próbują odpowiedzieć na pytanie, czy w dzisiejszej Rosji pamięta się o obozach Gułagu, ale jak się o nich pamięta.
Pisarze szukają nie tylko oryginalnych pozostałości po obozach Gułagu, ale też poświęconych im obiektów pamięci. Wędrując do kolejnych miejsc, napotykają na swojej drodze muzea i pomniki, nierzadko zapomniane, rozmawiają też z ludźmi, którzy Gułag jeszcze pamiętają albo pielęgnują pamięć o nim na gruncie zawodowym lub z wewnętrznej potrzeby.
W wywiadzie prasowym dla dziennika „Ilta sanomat” („Wiadomości wieczorne”) Ville Ropponen mówi: „Nowością jest to, że w naszej książce podchodzimy do Gułagu poprzez jego konkretne ślady. W ciągu paru lat naszych podróży po terenie byłego Związku Radzieckiego oglądamy pozostałości po obozach, budowane przez więźniów tory kolejowe i kopalnie, miejsca straceń i obiekty pamięci”.
Autorzy podróżują w różnych warunkach i na różne sposoby – samolotami, statkiem, pociągami, autobusami i prywatnymi samochodami. Ich wyprawy mają różny zasięg – od tych krótszych, na Wyspę Sołowiecką i do Miedwieżjegorska, Moskwy i Petersburga, przez Syktywkar czy Nowosybirsk aż po Magadan na wschodzie Rosji.
W warstwie naukowej udaje się pisarzom nakreślić historię Gułagu i jego wpływ na życie milionów mieszkańców Związku Radzieckiego i państw ościennych w sposób syntetyczny. Książka ma co prawda 400 stron, można jednak powiedzieć, że w porównaniu z wieloma tysiącami stron opracowań naukowych i literackich, Ropponen i Sutinen stworzyli wersję z jednej strony zwięzłą, a z drugiej traktującą temat całościowo. Jednocześnie, dzięki kontaktowi z żyjącymi osobami i realnymi miejscami, nadali książce charakter osobistej, przystępnej w czytaniu opowieści. Czytelnik ma wrażenie ciągłego towarzyszenia autorom w ich podróżach, choć miejsca i osoby, na które natrafiają, stają się pretekstem do obszernego przedstawiania kolejnych kart historii Gułagu, wiedzy o nim i własnych refleksji z nim związanych. Te długie, wielostronicowe fragmenty stanowią dużą część książki, objętościowo większą niż same relacje z podróży.
Bibliografia (ponad 100 pozycji) zawiera dzieła literackie, opracowania naukowe, wspomnienia i pamiętniki, artykuły i strony internetowe. Wśród autorów wykorzystywanych prac pojawiają się między innymi Anna Applebaum, Sheila Fitzpatrick, Alan Barenberg, Daniel Beer, Aleksander Sołżenicyn, Ryszard Kapuściński, Andriej Sacharow, Michaił Gorbaczow i Michaił Chodorkowski.
Książka jest interesującym i wciągającym czytelnika połączeniem poważnego opracowania popularnonaukowego i reportażu z podróży po współczesnych miejscach związanych z okrutnym systemem Gułagu.
Autor: Artur Bobotek
KIRJA 