W tym roku komisja nominująca powieści w kategorii literatura piękna zaskoczyła fińskich czytelników i krytyków. Wśród nominowanych znalazło się bowiem aż trzech autorów, którzy zostali już niegdyś uhonorowani nagrodą Finlandia w tejże kategorii – Jukka Viikilä, Pirkko Saisio oraz Rosa Liskom. I nic w tym dziwnego, gdyż ten rok obfitował w książki wychodzące spod pióra największych współczesnych fińskich pisarzy. Jednakże troje z pozostałych nominowanych to autorzy równie często nagradzani, którzy zadomowili się już na dobre na fińskim rynku wydawniczym. Marja Niemi oraz Joel Elstelä to przede wszystkim wybitni dramatopisarze, a Matias Riikonen to młody, niespełna 30-letni pisarz z piątą powieścią na swoim koncie.
Rosa Liksom
Väylä
Wydawnictwo Liike
Rosa Liksom, zwyciężczyni nagrody Finlandia za powieść Hytti nro 6 (Przedział nr 6), w najnowszej książce przenosi nas w swoje rodzinne strony, czyli doliny rzeki Tornio w północnej Finlandii, do tytułowej Väyli (w wolnym tłumaczeniu słowo to oznacza szlak), jak nazywają tę krainę lokalni mieszkańcy. Akcja rozgrywa się u schyłku II wojny światowej, a właściwie to w czasie wojny lapońskiej pod koniec 1944 roku, kiedy to przegrywającym już Niemcom Finlandia wypowiedziała wojnę mimo trwającego kilka lat sojuszu w walce z ZSRR. Okoliczna ludność musiała uciekać z ogarniętej konfliktem części kraju na drugą stronę rzeki Tornio, która jednocześnie stanowiła (i stanowi nadal) naturalną granicę z neutralną i nie uczestniczącą w wojnie Szwecją.
Oczami 13-letniej bohaterki autorka opisuje losy grupy dzieci uciekających z domu, które w podróż zabierają ze sobą także krowy z gospodarstwa. Liksom przedstawia trwającą rok tułaczkę dzieci wraz z bydłem, ukazuje ich codzienne trudy, załamania i starania w znalezieniu pożywienia i najbliższych w surowych i zimowych warunkach północnej Finlandii. W takich okolicznościach główna bohaterka, na pół sierota, dorasta w niespełna rok. Mimo ogarniającego ją strachu dziewczynka zmuszona jest nie tylko do ucieczki z domu i dalekiej wędrówki zupełnie bez opieki, ale także do otoczenia tą opieką młodszych dzieci z sąsiedztwa i bydła.
O wartości tej książki stanowią nie tylko piękne opisy lapońskiej przyrody i relacji dzieci ze zwierzętami. Przede wszystkim uwagę przykuwa fakt, że powieść w całości została napisana w meänkieli, fińskiej gwarze z rejonu doliny rzeki Tornio. Dzięki temu książka nabiera niezwykłej głębi i wiarygodności.
Jukka Viikilä
Taivaallinen vastaanotto („Niebiańskie przyjęcie”)
Wydawnictwo Otava
Himmeli, czyli zawieszana pod sufitem ozdoba składającą się głównie z połączonych ze sobą ośmiościanów i piramid zbudowanych ze słomy, jest słowem, które autor wybrał na podtytuł swojej powieści. Główny bohater – Jan Holm jest pisarzem i w ten sposób określa napisaną przez siebie książkę. I to ta opowiedziana przez Jana historia, również zatytułowana Taivaallinen vastaanotto, jest osią tej prawdziwej powieści. Ale może zacznijmy od początku. Holm, uznany pisarz (nagrodzony Finlandią) trafia do szpitala i musi przejść operację na otwartym sercu. Po powrocie ze szpitala wydaje nową bardzo osobistą książkę. Wkrótce okazuje się, że „każdy” ma jakąś opinię na jej temat. I te różnorodne opinie, przemyślenia czytelników, wraz z fragmentami tej wymyślonej publikacji znajdziemy w utworze Viikili.
Poruszane tematy, na które na pewno zwrócimy uwagę czytając tę pozycję to śmierć i jej bliskość, miłość i przede wszystkim książki, literatura i czytelnictwo. Wszystko to poznajemy w postaci fragmentów, tak jak osobnych figur stanowiących himmeli, które łączą się w piękną całość.
Przypominamy, że fragment książki Akverelleja Engelin kaupungista (Akwarele miasta Engela) w tłumaczeniu Natalii Nordling, książki, za którą Viikilä został uhonorowany nagrodą Finlandia w 2016 roku, jak i więcej informacji o autorze możecie znaleźć w naszej Antologii.
Pirkko Saisio
Passio („Pasja”)
Wydawnictwo Siltala
„Passio” zabiera czytelników w długą (ale na pewno nie nudną!) podróż przez pół millenium i pół Europy. Akcja pierwszej z ośmiu opowieści zaczyna się we Florencji, w XVI wieku, aby po Włoszech przeniesie się do Austrii, Polski, Rosji i Finlandii. Dominikański mnich Girolamo Savonarola głosi kazania o upadku moralności wśród współczesnych mu ludzi, płoną stosy potępiające próżnych. Wkrótce jednak i Savonarola kończy swój żywot na stosie, przynosząc kres czasom ascezy. Od tej chwili księżniczka Vasari znów może przywdziać złotą ozdobę, którą dostała od męża. Ozdoba wysadzana jest licznymi klejnotami i widnieje na niej drzewo poznania dobra i zła. Vasari najchętniej pozbyłaby się tego przedmiotu, ale nie chce nikogo obarczać pewnym nieszczęściem. Po jej śmierci klejnot trafia wraz z nią do grobu i jego tajemnice i oddziaływanie powinny również zostać pochowane. Kolejne historie pokażą jednak, że to nie jest koniec historii tej złotej ozdoby i choć jej wygląd z czasem się zmienia, to wciąż zachowuje ona swoją moc, która będzie miała wpływ na wszystkich kolejnych właścicieli. I chociaż ich losy są smutne, to całość nie wywołuje ponurych wrażeń.
Powieść Saisio przywodzi na myśl legendy i ta mityczna forma sprawia, że trudno się oderwać od lektury. Tłem dla losów bohaterów jest historia Europy, autorce należy się uznanie za wplecenie swojej opowieści w tę historię. W dodatku książka okraszona jest humorem, pomimo że opowiada o ludzkim cierpieniu.
Matias Riikonen
Matara („Matara”)
Wydawnictwo Teos
W Republice Matary, żaden obywatel, bez względu na status społeczny, nie jest zwolniony z ćwiczeń wojskowych. Każdy odpowiada za bezpieczeństwo państwa. Główny bohater uczy się od swojego starszego brata jak zostać zwiadowcą. Razem natrafiają w lesie na obóz wroga, co świadczy o bliskości wojny. Warto także wspomnieć, że to wszystko jest elementem gier wojennych młodych chłopców (dziewczynki nie pojawiają się w powieści), spędzających wakacje na tworzeniu swoich wyobrażonych państw. Republika Matary jest wzorowana na starożytnym Rzymie, mamy tu senatorów w togach z prześcieradeł, hierarchiczną strukturę oraz płatną łaźnię w pobliskim strumieniu.
Riikonen nie prześmiewa tych chłopięcych zabaw, traktuje je na poważnie i stawia na piedestale. Do zbudowania tego świata wraca do własnych wspomnień i tworzy obraz trochę fantastyczny, ale jednak dla wielu realny, bo przypominający własne dzieciństwo. Na początku powieści zapoznajemy się z opisem przyrody (lasu, w którym chłopcy spędzają swój czas) oraz systemu i zasad panujących w Matarze. Nikt się im nie sprzeciwia, nawet gdy osiągając wiek lat piętnastu, trzeba opuścić to społeczeństwo, czy gdy uderzenie drewnianym mieczem oznacza śmierć. Ale czyż nie w ten sam sposób, akceptując pewne normy, funkcjonują dorośli? Może ta historia pomoże zmienić perspektywę patrzenia na naszą codzienność, a może będzie po prostu magiczną przygodą przypominającą nam o tym jaką rolę wyobraźnia odgrywała w naszym dzieciństwie.
Marjo Niemi
Kuuleminen („Słyszenie”)
Wydawnictwo Teos
Główną bohaterką tej powieści jest pracująca w branży reklamowej Titta, będąca dość zwyczajną reprezentantką klasy średniej. W trakcie lektury poznajemy ją trochę lepiej, obserwujemy jej sposób myślenia, podejście do problemów i narzekanie. Jej historię i myśli poznajemy przez listy. Listy, które pisze do przeróżnych odbiorców – ukochanego, ojca, przyjaciół, ortodoksyjnego igumena, sprzedawcy, od którego kupiła psa, czy do nieznanej jej osoby. W tym co pisze nie brakuje wielkich tematów takich jak miłość, przyjaźń, wiara, wojna, czy pieniądze. Autorka przeplata listy głównej bohaterki z opisami wydarzeń z życia głównej bohaterki, co czasem tworzy nietypowe zestawienia – raz wstępuje do zakonu, a za chwilę czytamy o speed datingu Titta swoją historią prezentuje cierpienia i lęki wielu ludzi należących do klasy średniej, ale mierzy się z nimi w sposób bezkompromisowy, bez zbędnych ograniczeń.
Marjo Niemi przez swoją wciągającą narrację pokazuje nam jak dziwne jest bycie człowiekiem. Doświadczanie codziennych i niecodziennych dla nas rzeczy, opisane jako część historii innej osoby jest dla czytelników fascynującym przeżyciem. Na pewno warto też zerknąć do tej książki, bo miejscami jest zabawna, co nadaje książce lekkości, mimo na pozór ciężkiego tematu.
Joel Elstelä
Sirkusleijonan mieli („Umysł cyrkowego lwa”)
Wydawnictwo WSOY
Powieść Elsteli cofa nas w czasie do roku 1940. W Trzeciej Rzeszy, w Berlinie członkowie Zircco Fantastico – cyrku prowadzonego przez Egona Heuchlera – zdecydowanie wyróżniają się spośród tłumu. Cyrkowe dziwadła, takie jak kobieta-kot, najgrubszy mężczyzna świata, brodata kobieta czy bliźnięta syjamskie, stanowią dla siebie rodzinę, bo na inną nie mają co liczyć. Pewnego wiosennego dnia Egon dostaje propozycję nie do odrzucenia. Zaproszenie do występów przyszło od Gestapo i SS. Na początku wszystko wydaje się iść dobrze i dyrektor zaczyna odczuwać ulgę, ale pozytywne wrażenie jest złudne. Niebezpieczeństwo czai się na każdym kroku, zwłaszcza że kobieta-kot pomaga ukrywać się żydowskiej rodzinie. Cyrk czeka bardzo ważny występ, przed samym Himmlerem, a dyrektor słyszy, że następnym etapem będzie podróż do małego miasteczka w Polsce. I nie będzie ona pełna cyrkowych występów.
Joel Estelä jest wnukiem Miki Waltariego, ale jego styl różni się od słynnego dziadka. Skupia on swoją fabułę na znacznie krótszym okresie czasu, chociaż w tej powieści czeka nas długa podróż. Na każdy ruch i radosną chwilę pada cień niepewności. Postaci nazistów są jednak karykaturalne, by choć trochę złagodzić obraz okrutnych czasów. Nie brakuje tu jednak poważnych tematów takich jak odpowiedzialność, oszukiwanie samego siebie i odwracanie wzroku od tego co dzieje się obok, tematów, które przedstawione są w realny i poruszający sposób.
Każda z nominowanych powieści jest warta uwagi, wszystkie skupiają się na innych aspektach ludzkiej egzystencji. Fińscy czytelnicy w głosowaniu wyłonili już swojego faworyta w tej kategorii, nagradzając Väylę Rosy Liksom. Ale jaką decyzję podejmą jurorzy? Jaką wy podjęlibyście decyzję? Wyniki poznamy już 1 grudnia.
Autorzy tekstu: Justyna Robak i Adam Sandach
Kolektyw Tłumaczy Literatury Fińskiej KIRJA
KIRJA 
A gatunkowo jakbyście zakwalifikowali „Pasję” – fantasy, realizm magiczny?
PolubieniePolubienie